Αλλά είναι ταυτόχρονα και μέλημα ημών των πολιτών και των κινημάτων να τους «υποχρεώσουν» να το πράξουν!
"Μια κτισμένη και κατοικημένη περιοχή μπορεί να λέγεται πόλη όταν σε αυτή αναπτύσσονται αστικές σχέσης, όταν δηλαδή αυτή δίνει στέγη όχι μόνο στους κατοίκους της αλλά στις σχέσεις των ανθρώπων που την κατοικούν. Έτσι, όταν μιλάμε για μια πόλη, δεν αναφερόμαστε μόνο στα κτίρια της, τους ιδιωτικούς και τους υπαίθριους και δημόσιους χώρους της-τις πλατείες, τους πεζόδρομους κ.α. αλλά και στις σχέσεις των ανθρώπων που αναπτύσσονται μέσα σε αυτήν, τη δράση των κατοίκων της, τη σχέση δημόσιου-ιδιωτικού, σε όλες τις πτυχές της αστικής ζωής. Οι δημόσιοι χώροι είναι ο τόπος όπου είναι δυνατό να εμφανιστούν και να αναπτυχθούν αυτές οι σχέσεις των ανθρώπων. Είναι οι τόποι όπου κατ’ εξοχήν δεν μπορούν να υπάρξουν οικονομικοί και κοινωνικοί αποκλεισμοί.
Κάθε οικονομική συναλλαγή που πραγματοποιείται σε έναν «δημόσιο» χώρο του αναιρεί το δικαίωμα να λέγεται δημόσιος, γιατί αυτομάτως δημιουργεί αποκλεισμό του χώρου από ομάδες ατόμων που δεν θέλουν ή δεν έχουν τη δυνατότητα να πραγματοποιήσουν την «ιδιωτική» οικονομική συναλλαγή.
Κύριο χαρακτηριστικό των δημόσιων χώρων είναι η λειτουργία τους ως χώροι-τόποι συνάντησης ανθρώπων από διαφορετικά κοινωνικά στρώματα.
Οι πραγματικοί δημόσιοι χώροι είναι αυτοί όπου εκεί συναντιούνται με φυσικό τρόπο διαφορετικές κοινωνικές ομάδες, διαφορετικές ηλικίες.
Οι δημόσιοι χώροι πρέπει να αποπνέουν το αίσθημα ότι ανήκουν στους ίδιους τους χρήστες, τους κατοίκους της πόλης.
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μία μεγάλη αλλαγή στη χρήση των ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων. Η εικόνα και η λειτουργία του δημόσιου χώρου αλλοιώνονται και μαζί με αυτά η αντιμετώπισή του από τους κατοίκους της πόλης. Ο δημόσιος χώρος μετατρέπεται πολλές φορές σε χώρο κατανάλωσης και αυτό έχει εντυπωθεί στις νέες γενιές.
Έτσι λοιπόν, εκλείπει από την μνήμη τους, η διαβίωση σε δημόσιους χώρους, η χρήση τους ως τόπων ελεύθερης συνάντησης.
Το νέο κοινωνικό status προωθεί την διημέρευση σε ιδιωτικούς χώρους όπου ο καθένας κρίνεται από το περιεχόμενο και την ποσότητα της κατανάλωσης και όχι από ποιοτικές αξίες (συντροφιά, παρέα, συλλογικότητα).Η κοινωνία μας έχει μετατραπεί σε «κοινωνία της επιδεικτικής κατανάλωσης» και θεωρείται πλέον αυτονόητο ότι μια πλατεία για να λειτουργήσει χρειάζεται εμπορικές χρήσεις.
Με τη διείσδυση σε πολλούς τομείς της εμπορευματικής-καταναλωτικής λογικής οι δημόσιοι χώροι μετατρέπονται σε ημι-ιδιωτικές ζώνες ή σε κάποιες ακραίες περιπτώσεις σε αμιγώς ιδιωτικές.
Η εκμετάλλευση του δημόσιου χώρου συνδέεται με δύο τουλάχιστον στοιχεία. Με την αύξηση των τακτικών εσόδων του δήμου και με την μέσω των χρόνιων καταλήψεων δημιουργίας κάποιου τύπου «δουλείας» και κατοχύρωσης του δικαιώματος της κατάληψης.
Πως προσδιορίζονται οι ελεύθεροι χώροι;
Σε κάθε πόλη, υπάρχουν ελεύθεροι και πράσινοι χώροι, εκτάσεις χωρίς κτίρια, δρόμοι, πεζόδρομοι, πλατείες, παιδικές χαρές, οι ακτές, οι ανοιχτοί αρχαιολογικοί χώροι, τα πάρκα ή άλση, οι κήποι, οι ανοιχτές και χωρίς κτίρια αθλητικές εγκαταστάσεις, όλοι αυτοί οι χώροι οφείλουν να είναι ανοιχτοί, να έχουν σε αυτούς πρόσβαση όλοι οι πολίτες και να αποτελούν κατά κανόνα ιδιοκτησίες του δημοσίου ή οργανισμών του δημοσίου.
Οι ελεύθεροι και πράσινοι χώροι χαρακτηρίζονται από τη νομοθεσία πρωτίστως κοινόχρηστοι χώροι. Είναι οι κάθε είδους δρόμοι, πεζόδρομοι, πλατείες άλση. Κάποιοι από αυτούς με ιδιαίτερο φυσικό ενδιαφέρον ή ιστορία (π.χ. πλατείες, κήποι, ρεματιές, δενδροστοιχίες κ.α.) προστατεύονται όχι μόνο ως προς τον ελεύθερο και δημόσιο χαρακτήρα τους, την απαγόρευση της δόμησης αλλά και ως προς τη μορφή τους καθώς αποτελούν στοιχεία αρχιτεκτονικής και φυσικής κληρονομιάς. Ως χρήση γης στα γενικά πολεοδομικά σχέδια αποτελούν ξεχωριστή πολεοδομική λειτουργία με το όνομα ελεύθεροι χώροι-αστικό πράσινο και τους συναντάμε επίσης ως ειδικές πολεοδομικές λειτουργίες ανάλογα με τον χαρακτήρα τους και τη μορφή τους: ελεύθεροι κοινόχρηστοι χώροι (πλατείες, πάρκα, άλση, οδοί, παιδικές χαρές κ.λπ.).
Οι χαρακτηρισμένοι πράσινοι και ελεύθεροι χώροι μίας πόλης δεν μπορούν να αλλάξουν χρήση προς το χειρότερο, δηλαδή δεν μπορούν για παράδειγμα από πράσινοι χώροι να γίνουν εμπορικοί ή χώροι, χώροι κατοικίας, καθώς τόσο η πολεοδομική νομοθεσία όσο και οι αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας απαγορεύουν «επιδείνωση των όρων διαβίωσης του πληθυσμού με την πρόβλεψη χρήσεων γης, δυσμενέστερων για το οικιστικό περιβάλλον». Η οικοδόμηση ενός ελεύθερου χώρου θεωρείται εν γένει ότι προκαλεί επιδείνωση του περιβάλλοντος. Μπορούν να κατασκευαστούν σε αυτούς αναψυκτήρια, αθλητικές εγκαταστάσεις, πολιτιστικά κτίρια και χώροι συνάθροισης κοινού. Ο κάθε κοινόχρηστος, ελεύθερος ή πράσινος χώρος αναφέρεται στο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο και σημειώνεται στους σχετικούς χάρτες με το σχήμα, τα όρια του και τη χρήση του. Σημειώνεται επίσης στους χάρτες του Σχεδίου Πόλης, δηλαδή στα Διατάγματα Ρυμοτομίας εκεί όπου φαίνονται τα οικοδομικά τετράγωνα και οι γραμμές οικοδόμησης και ρυμοτομίας.
Ποιος διαχειρίζεται και φροντίζει έναν ελεύθερο χώρο;
Την ευθύνη για τη διαχείριση, την καθαριότητα και τη φροντίδα των ελεύθερων χώρων μίας πόλης (δρόμοι, πεζόδρομοι, πλατείες) έχουν οι Δήμοι. Το ίδιο ισχύει κατά κανόνα και για τα πάρκα με ελάχιστες εξαιρέσεις. Βάση του Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων o κάθε δήμος είναι υπεύθυνος για τους δημόσιους χώρους οι οποίοι εντάσσονται χωρικά σε αυτόν. Ο δήμος, δηλαδή, είναι ο αρμόδιος που θα ασχοληθεί με τη μορφή, την έκταση, τις χρήσεις και την εκμετάλλευση του συγκεκριμένου χώρου, προσπαθώντας ταυτόχρονα, θεωρητικά, να διαφυλάξει τον δημόσιο και κοινόχρηστο χαρακτήρα του.
Ο Κώδικας ορίζει πώς γίνεται αυτή η διαχείριση, όπως και τις υποχρεώσεις των δήμων. Ορίζει επίσης με ποιους όρους και προϋποθέσεις εγκαθίστανται άλλες χρήσεις (λαϊκές αγορές, καταστήματα αναψυχής κ.α.) σε κοινόχρηστους χώρους.
Η καινοτομία που εισήχθη το 2006 είναι ότι οι δήμοι πρέπει να αντιμετωπίζουν με τις «κανονιστικές διατάξεις» συνολικά τις πόλεις, να ορίζουν ζώνες στις οποίες επιτρέπονται τέτοιες χρήσεις και άλλες στις οποίες απαγορεύονται με κριτήριο την προστασία του φυσικού, αρχιτεκτονικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, του αιγιαλού, όπως την προστασία της υγείας των κατοίκων. Η νομοθεσία δίνει τη δυνατότητα στους δήμους να μισθώνουν μέρος των δημόσιων χώρων σε ιδιώτες για εκμετάλλευση αυτών.
Σύμφωνα με τον νόμο για τα τέλη χρήσεων πεζοδρομίων, πλατειών και λοιπών κοινόχρηστων χώρων ο δήμος μπορεί να παραχωρήσει με ενοίκιο τους ανωτέρω χώρους σε καταστήματα που έχουν πρόσοψη σε αυτούς. Επίσης έχει τη δυνατότητα να μισθώσει μέχρι και το 70% της επιφάνειας μιας πλατείας σε ιδιώτες προς εκμετάλλευση του χώρου. Παράλληλα, του δίνεται η δυνατότατη να διαθέσει και το υπόλοιπο τμήμα της 30% με την προϋπόθεση ότι δεν κωλύει την ομαλή λειτουργία της πλατείας. Η εκμίσθωση όμως των κοινόχρηστων χώρων δεν συνεπάγεται ότι δίνεται και η δυνατότητα ανέγερσης μόνιμων εγκαταστάσεων για τη λειτουργία αυτών των χρήσεων…
Συμβατικές και ασύμβατες κατασκευές και χρήσεις σε ελεύθερους και πράσινους χώρους. Τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται;
Τι επιτρέπεται;
Από την πολεοδομική νομοθεσία όπως και από τη σχετική νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ) είναι ξεκάθαρο ότι στους κοινόχρηστους χώρους επιτρέπονται μόνο μερικές κατηγορίες ελαφρών κατασκευών. Συγκεκριμένα επιτρέπεται η κατασκευή σκαλοπατιών, χαμηλών τοίχων, κεκλιμένων επιπέδων. Επιτρέπονται επίσης στέγαστρα, αποχωρητήρια, περίπτερα, κιόσκια, τέντες, εγκαταστάσεις παιδότοπων και άθλησης (χωρίς κτίρια), πάγκοι, σιντριβάνια, φανοί, γλάστρες και στηρίγματα των φυτών. Οι κατασκευές πραγματοποιούνται από το Δήμο ή από άλλους δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς ύστερα από άδεια του Δήμου.
Επιτρέπεται επίσης η κατασκευή δικτύων υποδομής και εγκαταστάσεων κοινής ωφέλειας (σωληνώσεις και φρεάτια νερού, καλώδια ρεύματος και τηλεφώνου), χωρίς την έκδοση οικοδομικής άδειας. Επιτρέπονται επίσης προσωρινές λυόμενες κατασκευές για γιορτές με συγκεκριμένο σύντομο χρόνο παραμονής.
Πρέπει εδώ να σημειωθεί πως τα προαναφερόμενα επιτρέπονται σε εκείνους τους κοινόχρηστους χώρους πρασίνου που δεν διέπονται από ειδικότερες ρυθμίσεις προστασίας και διαχείρισης, όπως για παράδειγμα οι κηρυγμένες προστατευόμενες περιοχές και τα κληροδοτήματα που διέπονται από όσα προβλέπει η διαθήκη του κατά περίπτωση ευεργέτη.
Τι απαγορεύεται;
Απαγορεύεται η κατασκευή κτιρίων, περιτοιχισμάτων και περιφράξεων, κλειστών στεγάστρων με μόνιμες κατασκευές που εξυπηρετούν ιδιωτικές χρήσεις όπως αναψυκτήρια. Απαγορεύονται επίσης όλες οι ιδιωτικές κατασκευές. Για παράδειγμα, οι «πέργκολες-αναψυκτήρια» ή τα πλαστικά κιόσκια με τραπεζοκαθίσματα που έχουν κατακλύσει τα τελευταία χρόνια τις πλατείες και τους πεζοδρόμους είναι με βάση τη νομοθεσία αυθαίρετα κατασκευάσματα.
Απαγορεύονται τέλος οι κατασκευές που βρίσκονται κάτω από κοινόχρηστους χώρους. Έτσι, για να κατασκευαστεί ένας χώρος στάθμευσης κάτω από μία πλατεία δεν αρκεί η οικοδομική άδεια, αλλά απαιτείται και η αλλαγή του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου της περιοχής.
Με απόφαση του 2007 του Συμβουλίου της Επικρατείας κρίθηκε ότι οι μόνιμες ή κινητές κατασκευές που αναπτύσσουν καφετέριες, εστιατόρια, μπαρ κλπ. σε κοινόχρηστους χώρους, είναι παράνομες και αντισυνταγματικές.
Σύμφωνα με το ανώτατο δικαστήριο, προσκρούει στο Σύνταγμα κάθε κατασκευή προστεγασμάτων και των στηριγμάτων τους, εφόσον παρέχει στους ιδιοκτήτες των καταστημάτων τη δυνατότητα να μετατρέπουν κοινόχρηστο χώρο σε κλειστό ή ημίκλειστο, παρεμποδίζοντας την ελεύθερη κυκλοφορία των πολιτών.
Οι ΟΤΑ είναι υποχρεωμένοι να απομακρύνουν τέτοιες κατασκευές ή να ανακαλέσουν σχετικές άδειες, ενώ οι αρμόδιες αρχές που ανέχονται τέτοιες παρανομίες σε κοινόχρηστους χώρους μπορεί να υπέχουν ποινικές και αστικές ευθύνες.
Συγκεκριμένα, το ΣτΕ θεωρεί παράνομες όλες τις κατασκευές τέτοιου τύπου, πέρα από τους νόμιμους εξώστες και τα οριζόντια κινητά προστεγάσματα σε ύψος τουλάχιστον 3 μέτρων. Παράνομα θεωρούνται ακόμα και τα στηρίγματα (δοκάρια) των νόμιμων εξωστών και τεντών, εφόσον αυτά μπαίνουν στον κοινόχρηστο χώρο και όχι σε τμήμα του καταστήματος. Παράνομη είναι επίσης η μετατροπή των προστεγασμάτων σε κλειστό χώρο, είτε με πλαστικά φύλλα (νάιλον), είτε με τζάμι, είτε με οποιονδήποτε άλλο τρόπο, που επεκτείνει τον κλειστό χώρο των καταστημάτων σε κοινόχρηστους χώρους (π.χ. πεζοδρόμια, παραλίες κλπ.).
Σύμφωνα με το ΣτΕ, οι δημοτικές αρχές έχουν υποχρέωση να απομακρύνουν τέτοιες αυθαίρετες κατασκευές (τέντες, τζάμια, νάιλον,δοκάρια κλπ.) που μειώνουν τους κοινόχρηστους χώρους και, εφόσον έχουν δώσει άδειες για τέτοιες εγκαταστάσεις, οφείλουν να τις ανακαλέσουν για λόγους δημοσίου συμφέροντος που αφορούν την τήρηση του Συντάγματος και των πολεοδομικών διατάξεων.
Συμπεράσματα
Η πόλη , ακολουθώντας την τελευταία περίπου 20ετία, ένα πολεοδομικό, οικονομικό και διοικητικό πρότυπο διαχείρισης του δημόσιου χώρου, το οποίο οδηγεί στην ποιοτική υποβάθμιση και τη σταθερή ποσοτική συρρίκνωση του, έχει απωλέσει μεγάλες εκτάσεις από τις κοινόχρηστες δημόσιες πλατείες και τις ακτές του. Τούτο οδήγησε σε επιβάρυνση των συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων. Η αναρχία των κάθε λογής κατασκευών οι οποίες έχουν καταλάβει πλατείες, πεζοδρόμους, πεζοδρόμια, πάρκα και ελεύθερες ακτές, επιδείνωσε επίσης δραματικά την ποιότητα του αστικού τοπίου, καθώς η κατασκευαστική προχειρότητα, η κακογουστιά και η αυθαιρεσία στιγματίζουν την εικόνα της πόλης, αυτής που κυρίως διαμορφώνεται στους κεντρικούς και προβεβλημένους χώρους της.".
Η παρούσα καταγραφή εντάσσεται στις ερευνητικές δράσεις του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου. Έχει ως στόχο την αποτύπωση των καταλήψεων από χρήσεις αναψυχής που συναντάται στους δημόσιους ελεύθερους χώρους του Πειραιά, δηλαδή σε πλατείες, κήπους, πεζοδρόμους, πεζοδρόμια, και ακτές. Η καταγραφή έγινε το διάστημα Νοεμβρίου 2008 - Ιανουαρίου 2009 και κάλυψε όλη των πέντε δημοτικών διαμερισμάτων του Δήμου Πειραιά.
Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ, Μάρτιος 2009,
«ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΧΩΡΩΝ ΑΠΟ ΧΡΗΣΕΙΣ ΑΝΑΨΥΧΗΣ ΣΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ»
Ομάδα Έρευνας: Νίκος Μπελαβίλας-Λέκτορας ΕΜΠ (επιστ. υπεύθυνος), Φερενίκη Βαταβάλη, Πασχάλης Σαμαρίνης, Ευαγγελία Χατζηκωνσταντίνου Υποψ.Διδάκτορες ΕΜΠ), Δάφνη Χάλκου, Παναγιώτα Καμπέρου Αρχιτέκτονες Μηχ.) Εβίτα Ανδρίτσου, Αλέξανδρος Πατσικός, Πολίνα Πρέντου,Αλέξανδρος Φωτιάδης (φοιτητές).
drasivrilissia.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου